Абдулхамид Чолпон

Абдулхамид Чолпон (1897, Андижан – 1938, Ташкент) – крупный узбекский поэт, писатель, переводчик и общественный деятель движения джадидов. Родившись в интеллигентной семье, он получил раннее образование в медресе, освоив арабский, персидский и турецкий языки. Под влиянием Фитрата и других реформаторов Чолпон начал публиковаться в 1912 году под псевдонимами Каландар и Чолпон . Его поэзия и проза отражали идеалы просвещения и национального пробуждения, обращаясь к проблемам угнетения, невежества и борьбы за свободу.

Он работал в журналистике ( «Хуррият» , «Садои Туркистон» , «Иштирокиюн» ), театре и переводческой деятельности, привнося в узбекскую литературу творчество Пушкина, Горького и других. Среди его основных работ — сборники стихов «Уйгониш» (1922), « Булоклар» (1923), «Тонг сирлари» (1926) и роман «Кеча ва кундуз» , в котором изображены социальные трудности, особенно положение женщин.

Участник Бакинского съезда 1920 года, он активно участвовал в культурной и политической жизни, но вскоре подвергся преследованиям как «националист» и «пантюркист». Арестованный во время сталинских репрессий, он был расстрелян 4 октября 1938 года. Чулпан остаётся символом свободы, обновления и национального самосознания в узбекской литературе.

(1897 — 1938)

Болалиги. Абдулхамид Чольпон 1897 г. - йили Андиджоннинг «Катортерак» (хозирги Навои шохко'часи) махалласида о'зига то'к ойлада дуньога келган. Онаси Ойша ая узбек халк ог'заки иджодидан якши хабардор бо'лган. Абдулхамид со'з санатига мухаббатни аввало онаси айтган алла ва эртаклардан олган. Ойша аянинг 14 фарзандидан факатгина, 4 таси омон колиб, колганлари го'даклик чог'идайок вафот етган. Абдулхамид тонгич фарзанд болган, объединение Комилы (1902 г.), Фозила (1905 г.) и Фойика (1908 г.) - единственные болганы.

Отаси Сулаймонкул Юнус о'гли зиёли, ма'рифатпарвар инсон бо'либ, дехкончилик, хунарманчилик, кейнчалик баззозлик билан кун кечирган. У Шарка адабийотига оид асарларни мутоала килиб, о'зи хам «Расво» тахаллуси билан шерлар йозган. Сулаймонкул асли О'ш шахри якинидаги Ёркишлокдан бо'либ, кишлокда ко'тарилган то'полондан кеин Андиджонга ко'чиб келган ва бу йерда яшаб колган.

Малумоти. Абдулхамид даллаб мактабда, в Андижане и Ташкентском медресе Тахсил Корган. У Кур'они каримни, шариат конунларини органиш билан бирга араб, форс, тюрк тилларини органган. У кейнчалик айрим ше'рларини усмонли-тюрк тилида йозган. Бу Чолпон исте'додини намойон этавчи кирралардан бири сифатида диккатга моликдир.

Чолпоннинг талабалик йиллари Туркистонда мухим иджтимой-сийосий вокаларнинг бошланиш даврига то'г'ри келган. Бу даврда Россия империяси турция халкларга оз тасирини отказатган еди. Туркистондаги империянинг ма'мурий хукумати о'лкада руслатириш сийосатини кучайтирган, ахоли о'ртасида рус тилининг таргиботи кучли бо'лган. O'lkadagi ro'y berayotgan voqealar, aholining mustamlakachilik ostidagi og'ir hayoti hamda jahon yangiliklariga oid Turkistonga kelib turgan xabarlar Abdulhamidning dunyoqarashiga ta'sir qildi. Шунингдек, медресе о'киб юрган кезларда Истамбулдаги туркчилик г'ойаларидан якши хабардор бо'лган бир киши билан бо'лган сухбати хам унинг фикрларини озгаришига та'сир корсатган.

20-юзииллик бошларида Туркистонда таркалган газеталар бу давр йошларининг иджтимоий-манави хаётига сезиларли та'сир корсатди. Айникса, 1905 г. йилги биринчи рус инкилоби, колаверса, Эрон ва Туркиада рой берган вокалар Туркистондаги иджтимоий-мадани хайотга хам оз тасирини корсатди. Туркистондаги джадидчилик харакати янада фаоллашди. Ушбу харакатнинг йирик намояндалари Махмудхо'джа Бехбудий, Мунавваркори Абдурашидханов, Ишоксон Ибрат, Абдурауф Фитрат кабиларнинг амалий фаолиятлари хаётни янгича киёфаларда коришга ​​иштийокманд йошларни о'зига тортган.

Чолпон бу хакда шундай дейди: «О'шанда биз, йош узбек йозувчиларининг хаммаси Фитрат та'сирида эдик, уозбек ше'р тузилишининг ислохотчиси сифатида эски арабий-форсий шаклар ва шаблонлардан холи бо'либ, джонли, настоящий халк тилида йоза бошлаган эди».

Фитратнинг Истанбулда тахсил олганлиги ва джахон озгаришларидан хабардор зийоли сифатида джамиятни ислох килишга каратилган янгича карашлари йошларга хам та'сир и эта бошлаган. Uning milliy istiqlol tuyg'ulari aks etgan g'oyalari ham sezilarli tus ola boshlagan.

Фаолияти. Чолпоннинг иод намуналари (1912–1913) — йиллардан Туркистон матбуотида нашр этила бошлаган. «Каландар», «Мирзакаландар», «Андижанлик» и «Чолпон» тахаллуслари билан матбуотда маколалар э'лон килган. Uning ilk asarlari «Туркистон вилайатининг газети», «Садойи Туркистон», «Садойи Фергана» розномалари хамда «Шоро», «Ойна» ойномаларида чоп етилган бо'либ, уларда, асосан, ма'рифатпарварлик г'ойалари таргиб етилган, шу билан бирга, икки томонлама эзилайотган халкни аник ва хакконий тасвирларда ифодалашга харакат килинган.

Чолпон иджоди давр билан хамнафас болган. Айника, 1916 г., Йилдан Кейин у яратгана публициста макола, она ва насрий асарларда иджтимоий-сийосий мавзулар етакчилик килган. Унинг Фитрат мухаррирлик килган «Хуррият» (1917) газетасида чоп етилган маколалари хозирджавоб мавзуга баг'ишланганлиги билан айралиб турган.

В 1917 – 1919 годах оралыгида Убайдуллаксоья Асадуллахожаев, Мирмухсин Шермухаммедов ва Абдулхамид Ориф о'г'ли билан бирга Оренбургская шахрига борган. Ушбу йилларда Чольпон Бошкирдистон хукумати изюм котиби вазифасида ишлаш билан бирга адабий хайотда хам фаол иштирок етган. U yerda nashr etiladigan «Sho'ro» jurnalida turkiy xalqlarning ertangi kuni haqidagi publitsistik maqolalari chop etilgan. Чолпоннинг миллат хакидаги фикрлари оша давр бошкирд зийолилари диккатини тортган.

1918 - йили Маннон Уйгур бошлик театр труппы Тошкентдан Оренбург шахрига гастролга борган. Чолпон у ердаги Маннон Уйгур, Аброр Хидоятовга о'шшаш театр арбоблари билан учрашган, улар билан иджодий мулокотда бо'лган. Бу учрашув Чольпон фаолиятида янги сахифа очган. У оз хайотини театр билан чамбарчас бог'лаган.

Чолпон 1919 – 1920-йиллари Оренбург сафаридан кайтиб, Тошкентда яшай бошлаган. В газете «Иштирокиюн», опубликованной в газете «Бири сифатида бир катор макола», она ва очерклари билан катнашган.

Журналист-фаолиати хам мана шу йилларга то'г'ри келади. Чолпон 1919-йили Назир Торакулов таклифи билан Ферганская область чикаётган «Янги Шарк» розномасига ишга келган.

1920 год — 1–8 сентября кунлари Боку Шахрида Шарк халкларининг биринчи курилтойи отказилган. Unda 30 dan ortiq davlatdan 2000 ga yaqin vakillar qatnashadi. Ушбу курултойда Туркистондан броган Мунавваркори Абдурашидханов, Тошполатбек Норботабеков, Обиджон Махмудов, Торакул Джонузоков каби таникли зиёлилар билан бирга Чолпон хам иштирок этган.

Чолпон 1921-йили Фитрат таклифи билан «Аксбори Буксоро» газетасига хизматга борган. U ro'znoma muharriri sifatida Buxoro jadidlarining ilm, madaniyat, ijtimoiy-siyosiy hayot sohasidagi qarashlarini tashviq qilishda alohida jonbozlik ko'rsatgan. Бухоро инкилоби байрокдорларига карши кураш авдж олгач, Фитрат Москва, Чолпон иса Тошкентга кетишга майбур болганлар.

В 1923 году в Андижанге келган ва газета «Дархон» ишлай бошлаган. 1924 – йили у яна Тошкентга коъчиб келиб, театр ишлари билан шугулланган. Шу йили театр труппаларининг 24 а'зоси Москва оз билимларини чукурлаштириш учун юборилади. Улар сафида Чолпон хам бор эди. У тарджимон ва адабий эмакдош сифатида фаолият корсатган.

В Москве хаммаслаклари Фитрат ва Абдулхай Тоджиев билан коришган. Ularning iltimoslariga binoan bir qator asarlarni o'zbek tiliga tarjima qilgan. Бадий йод билан шуг'улланиш баробарида немис тилини хам органа бошлаган. Uning bu tilni o'rganishidan maqsadi Germaniyaga yuborilgan turkistonlik talabalar oliy tahsilni olib qaytgach, ular bilan nemis tilida so'zlashish, shu tildagi adabiyotlar bilan tanishish bo'lgan. Афсуски, xorijda tahsil ko'rganlarning ko'pchiligi josus sifatida gumon qilinib yo'qotib yuborilganligi sababli, uo'zining bu niyatiga йета olmagan.

Ильмий-адабий мероси. Чолпон фаолияти давомида ко'плаб асарлар яратди. Унинг Тюркткитон матбуотида «Ватанимиз Туркистонда зироат ва дехкончилик», «Ватанимиз Туркистонда темир йуллар», «Адабиет надир?», «Рухимиз ульмасин!», «Четдаги табалаларга йордам», «Гуллайсан маориф!», «Ко’мак» ишлари», «Москвадаги драм» студия», «Мирхо'льд театр», «Або Муслим», «Шарк уйг'онган», «Кутурган мустамлакачилар», «Йо'л эсдалиги» каби маколалари нашр етильди. У «Курбони джахолат», «Дохтир Мухаммадиёр» сингари хикоялари билан халк орасидаги иллатлар ва муаммоларни очиб берди. билан бирга у «Новвой кыз», «Ойдин кечаларда», «Кор койнида лола» каби хикояларни хам яратди. Чолпоннинг 1922-йили «Уйг'ониш», 1923-йили «Булоклар» 1926-йили «Тонг сирлари» каби йирик ше'рий то'пламлари нашр етилган. Когда вы слышите «Кеча ва кундуз» романи бо'либ, асарда халкнинг айникса, хотин-кизларинг ог'ир-машаккатли хаёти джонли вокалар билан тасвирлаб берилган.

20-юзыилликнинг 20-йиллари иккинчи ярмига келиб зиёлилиларни тафтиш килиш, уларга сийосий айблар койиш холлари кучайган. Айникса, о'з асарларида Ватан ва миллат истикболи хакида фикр юритган иджодкорларга «миллатчи», «пантюркист» ва «панисламист» деган йорликлар йопиштирила бошланган. 1931 — йилга келиб Чолпон иджодига нисбатан хам такиблар кучаиб борган. Шу боис 1932-йили Москвага кетишга майбур болади. У Москвы икки йил яшаб, яна Тошкентга кайтган.

У зининга 1935 – 1937 годов ичида килган ишлари хакида со'злар экан: «Москвадан кельганимга икки йил бо'лди... Мана, икки йил орасида мен нима иш кильдим? «Она»нинг иккинчи бо'лимини тарджима кильдим. Бу то'грида хаммадан maqtov eshitaman. Bu ham birinchi bo’limcha keladi. килдим. ташкари, эски шахарда чика турган «Театру», газетасига катнашаман, ундан кейин «Муштум» да ишламан, агар сизлар шуни хам кам десангиз, мени халтурага тортган бо'ласиз».

Чольпон Москвадан кайтган кезларда Узбекистон Йозувчилар уюшмаси ташкил бо'лган, бир катор ийодкорлар унинг сафини то'лдира борайотган эди. Чолпон хам шу уюшмага кириш учун ариза берган. Lekin ariza e'tiborsiz qoldirilgan. Чольпонга карши курашайотган йовуз кухлар бу билангина кифояланиб колмай, унинг асарларини чоп этишга ветчина тоганок болганлар. У шу муносабат билан Акмаль Икромовга муроджаат килган. Тайинли Натия Болмаган. Шундан кеин «замонсозликка» отишни афзал курган, хитрый мухим масалаларига баг'ишланган ташвикий рух аник сезилиб турадиган ше'рлар йозган. Лекин Чолпоннинг, бу шерлари с ветчиной, юзини кормаган.

Оиласи. Чолпон 1923-йили Солиха исмли киз билан ойла курган. Фарзандсизлик бойис ушбу ойла аджрашишга майбур бо'лган. У 1932-йили Москвы Екатерина Ивановна деган айолга уйланиб катаг'он этилгунига кадар бирга яшаган.

О'лими. Чолпон миллатнинг пешкадам вакиллари устига быстириб келайотган зоравонлик машинаси чангалидан омон чика олмаслигини тушуниб йетган. Андижондаги уйида сакланайотган ко'лёзмаларини, о'зи билан бог'лик бо'лган барча ашйоларни Тошкентга олиб кетган. Или, возможно, вам понадобится IIXK xodimlari tomonidan qo'lga olingan. 1938-й год, 4-октября отиба ташлагана.